Mae Aelod Senedd Ieuenctid Cymru, Tegan Skyrme, wedi ysgrifennu blog newydd am yr angen i wella gwasanaethau iechyd meddwl i bobl anabl. Mae Tegan yn 1 o 2 Aelod Senedd Ieuenctid Cymru sy’n cael eu cefnogi gan Anabledd Dysgu Cymru ar hyn o bryd.
Gallwch ddarganfod mwy am Senedd Ieuenctid Cymru a gwaith Tegan a Georgia Miggins yma.
Mae pobl anabl yn wynebu llawer o heriau yn eu bywydau o ddydd i ddydd, ond un peth na sonnir amdano yn aml yw sut y gall hyn effeithio ar eu hiechyd meddwl. Mae pobl anabl yn fwy tebygol yn ystadegol o gael trafferth gyda phroblemau iechyd meddwl ac maent mewn mwy o berygl o gael eu hynysu’n gymdeithasol, yn aml yn dioddef camdriniaeth a bwlio oherwydd eu hanabledd.
Efallai y byddwch yn tybio bod gwasanaethau iechyd meddwl yn hawdd eu cyrraedd i bobl anabl a bod y gweithwyr proffesiynol sy’n gweithio yn y gwasanaethau hyn wedi’u hyfforddi i weithio gyda phobl anabl sydd ag amrywiaeth o namau. Yn anffodus, nid yw hyn yn wir yn aml.
(Llun uchod: Tegan a Georgia yn Senedd Ieuenctid Cymru Rhagfyr 2023)
Byw mewn byd nad yw wedi cael ei wneud i ni
Fel rhywun sy’n byw gyda nam difrifol ar y golwg, rwy’n deall pa mor anodd y gall fod i fyw mewn cymdeithas nad yw wedi cael ei gwneud i mi, gorfod gweithio ddwywaith mor galed â phawb arall dim ond i gyrraedd yr un nodau. Rwyf hefyd yn gwybod sut mae’n teimlo i gael trafferth gyda fy iechyd meddwl, yn gysylltiedig, ac yn ddigyswllt â’m nam. Rwyf wedi gweld drosof fy hun nad yw gwasanaethau iechyd meddwl bob amser yn hygyrch i bobl anabl fel fi.
Yn 2021 cefais fy ethol yn Aelod o Senedd Ieuenctid Cymru, yn cynrychioli Anabledd Dysgu Cymru. Fel rhan o’m rôl, deuthum yn aelod o’r Pwyllgor Iechyd Meddwl a Llesiant gan fod hwn yn bwnc rwy’n teimlo’n gryf iawn amdano. Gan fod fy nghyfnod yn y swydd yn dod i ben ym mis Rhagfyr 2023, rwyf am sicrhau bod y pwnc hwn yn dod i’r amlwg gan ei fod mor bwysig ac yn rhywbeth rwy’n poeni’n fawr amdano.
Pan fydd rhywun yn cael trafferth gyda’i iechyd meddwl, dywedir wrthyn nhw am estyn allan am help a chefnogaeth. Ond beth os nad yw’r wybodaeth berthnasol yn hygyrch i bawb? Dyma pam mae angen i’r holl wybodaeth ysgrifenedig fod yn hygyrch, nid yn unig mewn braille ond hefyd mewn fersiynau print bras, hawdd eu deall, sain, fideo a fersiynau cyferbyniad uchel. Gallai rhywbeth mor syml â chreu’r adnoddau hyn helpu i sicrhau bod pawb yn ymwybodol o ble y gallant gael cymorth a sut i’w gael.
(Llun uchod: Tegan a Georgia yn eistedd wrth eu desgiau yn Senedd Ieuenctid Cymru Rhagfyr 2023 yn y siambr drafod)
Hyfforddiant am iechyd meddwl
Wrth gael gafael ar gymorth iechyd meddwl, mae’n bwysig bod gweithwyr iechyd meddwl yn cael yr hyfforddiant angenrheidiol a’u bod yn cael gwybod sut i weithio gyda phobl anabl sy’n ei chael hi’n anodd gweithio gyda nhw a’u cefnogi. Mae hefyd yn hynod o bwysig bod yr hyfforddiant hwn yn codi ymwybyddiaeth o sut y gall symptomau iechyd meddwl fod yn wahanol iawn i bobl anabl a’r rhai sy’n niwrowahanol.
Mae cyflyrau iechyd meddwl mewn pobl anabl yn aml yn mynd heb ddiagnosis neu nid ydynt yn cael eu trin yn gywir dim ond oherwydd diffyg dealltwriaeth. Mae rhai pobl anabl neu niwrowahanol yn ei chael hi’n anodd iawn cyfathrebu sut maen nhw’n teimlo neu beth yn union sy’n mynd trwy eu meddwl. Gall y ffaith nad yw’r gweithiwr proffesiynol rydych chi’n siarad â nhw yn ei ddeall neu’n gwrando arnoch chi’n iawn wneud gofyn am help yn brofiad hynod frawychus, llawn straen ac yn aml yn negyddol.
Cefais brofiad personol yn ddiweddar yn fy ngholeg pan ofynnais am “gerdyn gwyrdd”. Mae cerdyn gwyrdd yn fath o addasiad rhesymol a ddefnyddir yn aml mewn ysgolion a cholegau sy’n caniatáu i rai myfyrwyr ag anghenion dysgu ychwanegol gamu allan o wersi os oes angen, er enghraifft i gymryd hoe neu fynd i ystafell dawel.
Oherwydd fy nghyflwr llygad, rwy’n aml yn cael cur pen a meigryn a achosir gan straen llygad a sensitifrwydd i olau. Oherwydd fy niffyg golwg, gall lefelau uchel o sain hefyd fod yn llethol iawn. Gan fy mod wedi profi rhywbeth tebyg iawn yn fy ysgol ddiwethaf, roeddwn i’n meddwl na fyddai unrhyw broblem.
Fodd bynnag, dywedwyd wrthyf gan y coleg na fyddai “gadael y dosbarth yn atal y pethau hyn rhag digwydd.” Mae hyn yn anghywir ac yn onest nid y pwynt o gael y cerdyn. Dywedwyd wrthyf hefyd, pe bawn i’n cael un, y byddai’n rhaid i mi gerdded cryn bellter o ble rwy’n astudio, sy’n amlwg yn fater hygyrchedd. Roedd hyn yn dangos y diffyg dealltwriaeth o fy nghyflwr a sut mae’n effeithio arnaf o ddydd i ddydd.
Credaf fod angen hyfforddiant ac addysg gwell a mwy manwl ar staff sy’n gweithio mewn gwasanaethau iechyd meddwl (ymhlith eraill) er mwyn sicrhau bod ganddynt y wybodaeth a’r ddealltwriaeth gywir o weithio gyda phobl anabl, gan gynnwys pobl ag anabledd dysgu.
(Llun uchod: Tegan and Georgia yn Senedd Ieuenctid Cymru Rhagfyr 2023)
Cyflogi pobl anabl
Ffordd arall o gyflawni hyn fyddai cyflogi pobl anabl eu hunain. Nid yn unig y mae ganddynt well dealltwriaeth eisoes o sut beth yw byw fel person anabl, ond hefyd gallai person anabl sy’n ceisio cymorth ei chael hi’n haws cysylltu â’r person y mae’n siarad ag ef. Efallai y byddant hyd yn oed yn teimlo’n fwy cyfforddus yn agor i fyny oherwydd eu bod yn gwybod nad ydyn nhw ar eu pennau eu hunain yn eu profiadau a sut maen nhw’n teimlo.
O’m profiad fy hun o siarad â chwnselwyr yn y gorffennol, roeddwn bob amser yn llawer mwy cyfforddus pan oeddwn i’n gwybod y gallwn uniaethu â nhw neu fod gennym rywbeth yn gyffredin. Nid wyf erioed wedi dod ar draws cwnselydd a oedd hefyd â nam ar eu golwg ac nid wyf erioed wedi teimlo fy mod wedi cael fy nghlywed na’m deall wrth siarad am fy ngolwg gyda gweithiwr proffesiynol.
Yr amser rwy’n teimlo’n fwyaf cyfforddus yn siarad am fy ngolwg a sut mae’n effeithio arnaf yw pan fyddaf yn siarad â ffrindiau sydd hefyd yn byw gyda’r un nam. Dyna pam na allaf ond dychmygu pa mor fuddiol fyddai wedi bod pe bawn wedi gallu siarad â gweithiwr proffesiynol a oedd â nam ar eu golwg.
Dylai pobl anabl nid yn unig gael mynediad at gymorth iechyd meddwl o ansawdd da, ond dylid eu hannog hefyd i ddod yn weithwyr iechyd meddwl proffesiynol eu hunain i sicrhau bod amrywiaeth a chynhwysiant ar flaen y gad o ran gwasanaethau.
Rhwystr arall rhag cael gafael ar gymorth iechyd meddwl da i rai pobl anabl yw bod symptomau cyflyrau iechyd meddwl yn aml yn cael eu hanwybyddu neu eu cysylltu gyda’u hanabledd presennol. Gelwir hyn yn gysgod diagnostig ac mae’n tynnu sylw at bwysigrwydd mwy o ymchwil i sut y gall symptomau fod yn wahanol mewn pobl sydd ag anabledd, nam neu gyflwr sy’n bodoli eisoes.
Yn ddiweddar, rwyf wedi bod yn ceisio cael diagnosis ADHD gan fod gen i lawer o’r symptomau sy’n effeithio ar fy mywyd o ddydd i ddydd mewn ffordd negyddol.
Y mater cyntaf i mi ei wynebu oedd nad oedd llawer o’r cwestiynau sgrinio yn briodol ar gyfer rhywun sydd â nam ar ei olwg. Gofynnwyd llawer o gwestiynau i mi ynglŷn â chyswllt llygaid, mynegiant yr wyneb a phethau eraill na allaf eu hateb oherwydd fy niffyg golwg. Roedd hyn yn gwneud i mi deimlo’n anghyfforddus, yn rhwystredig ac wedi fy eithrio.
Yn aml pan fyddaf yn siarad am fy symptomau, dywedir wrthyf y gall pob un ohonynt gael eu hesbonio gan fy niffyg golwg. Er fy mod yn deall y gall rhai symptomau orgyffwrdd neu edrych yn debyg, nid yw popeth rwy’n ei brofi oherwydd fy nallineb. Rwy’n adnabod fy nghyflwr fy hun a sut mae’n effeithio arnaf.
Rwy’n bwriadu dilyn diagnosis posibl ond mae llawer iawn o ansicrwydd ynghylch sut rydw i’n mynd i gael fy nhrin ac a fydd rhywun yn gwrando arnaf drwy gydol y broses. Mae hyn ynddo’i hun yn dangos bod llawer o waith i’w wneud.
Rwyf wedi cael trafferth gyda phryder ac wedi profi pyliau o banig a phryder yn y gorffennol. Er y gallai fy nam ar fy ngolwg gyfrannu at rywfaint o fy mhryder i, nid dyma’r unig achos. Yn aml, gall pobl anabl gael cyflyrau iechyd meddwl eraill ochr yn ochr â’u hanabledd.
Hyd yn oed os yw’r cyflwr iechyd meddwl yn gysylltiedig â’u hanabledd, nid yw hynny’n gwneud eu symptomau’n llai dilys ac yn bendant nid yw’n golygu bod y broblem iechyd meddwl a’r anabledd yr un peth. Ni ddylai unrhyw un orfod teimlo’n unig, cael eu camddeall neu orfod ymladd i gael eu clywed.
Mae gwasanaethau iechyd meddwl ar gyfer pawb ac ni ddylai anabledd fyth fod yn rhwystr sy’n atal pobl rhag cael y cymorth sydd ei angen arnynt.
>
