“Mae angen i dechnoleg fod yn rhan o fywyd i bobl, nid dim ond rhywbeth dros dro yn ystod y pandemig”

Er bod llawer o bobl ag anabledd dysgu wedi’u hallgáu’n ddigidol, rydym wedi dysgu bod hyn wedi newid er gwell yn ystod pandemig Covid-19. Mae Karen Warner yn archwilio sut mae’r pandemig wedi cyflymu’r angen i bobl ag anabledd dysgu fod ar-lein ar adeg pan mai dyma’r unig ffordd o gyfathrebu, cymryd rhan a chymdeithasu.

Cynhaliodd Anabledd Dysgu Cymru ein hail Gymuned Ymarfer Technoleg Bersonol Cymru Gyfan ar-lein ar 30 Gorffennaf a chanfod pam mae pobl wedi’u hallgáu’n ddigidol a beth sy’n cael ei wneud i helpu pobl i gael y cyfarpar a mynd ar-lein. Mae 20 o bobl yn mynychu’r cyfarfod ar-lein o bob rhan o Gymru.

Rhesymau dros allgáu digidol

Mae llawer o resymau pam y gall rhywun ag anabledd dysgu gael ei allgáu’n ddigidol, fel pobl nad ydynt yn gwybod sut i fynd ar-lein neu beth y gallant ei wneud ar-lein, diffyg cyfarpar, peidio ddim yn gallu fforddio’r cyfarpar, dim cymorth i ddefnyddio’r cyfarpar neu ddiffyg band eang neu gysylltiad 4G.

Gwyddom nad oes gan bawb yng Nghymru sgiliau digidol da ac mae hyn yn cael ei adlewyrchu yn y gweithlu gofal cymdeithasol, gan adael rhai pobl sydd angen cymorth gyda gweithwyr cymorth nad oes ganddynt y sgiliau angenrheidiol i’w cefnogi. Mae angen gwneud technoleg yn “llai o ddryswch” mewn lleoliadau gofal cymdeithasol a chefnogi staff i ddatblygu eu sgiliau yn y maes hanfodol hwn sydd bellach yn hanfodol.

Clywsom hefyd nad yw gwybodaeth am dechnoleg yn aml yn hygyrch iawn, neu nad yw’r cymorth i ddeall gwybodaeth sy’n bodoli eisoes ar gael.

Cafwyd rhai straeon am ddarparwyr gwasanaethau neu rieni/gofalwyr nad ydynt yn cefnogi rhywun rhag mynd ar-lein neu hyd yn oed eu hatal. Gall hyn fod oherwydd risgiau gwirioneddol a chanfyddedig ynghylch bod ar-lein ond gellir eu goresgyn drwy asesiad risg cadarnhaol sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn ac ystyried “beth yw’r risgiau os nad ydynt yn mynd ar-lein?”

Ffactor mawr arall yw dim band eang yng nghartref rhywun nac yn ei dŷ â chymorth. Ledled Cymru, yn enwedig mewn ardaloedd mwy gwledig, mae problemau seilwaith o hyd sy’n arwain at fand eang neu wasanaethau 4G gwael. Hyd yn oed yn y cyfarfod roedd gan nifer sylweddol gysylltiad gwael ac nid oedd modd eu clywed yn glir neu roedden nhw’n colli eu cysylltiad o hyd.

Mae tlodi hefyd yn ffactor y clywsom amdano, gyda phobl yn methu â fforddio’r dechnoleg ddiweddaraf, er bod rhai cynlluniau rhagorol naill ai’n rhoi neu’n benthyca cyfarpar i’r rhai sydd ei angen.

Cael y cyfarpar

Mae rhai grwpiau Pobl yn Gyntaf wedi llwyddo i gael arian i brynu iPads i’w haelodau. Mae rhai sefydliadau byw â chymorth yn darparu cyfarpar, fel Ipads, gliniaduron a thechnoleg glyfar drwy eu cyllidebau.

Mae Stephen a Bryn o Gymdeithas Cyngor ac Eiriolaeth Gogledd Cymru (NWAAA) yn falch bod ganddynt eu technoleg eu hunain, yn enwedig yn ystod y pandemig. Mae Stephen yn defnyddio Zoom ar yr iPad y mae wedi’i gael ers 8 mlynedd. Mae tad Stephen yn mewngofnodi iddo gan na all gofio ei gyfrinair. “Rwy’n hoffi siarad â phobl gan ddefnyddio Zoom,” meddai Bryn. “Mae’n gwneud i mi deimlo’n iawn”. Mae Bryn hefyd yn cael cymorth i fynd ar-lein gan ei gymydog, ac mae NWAAA wedi bod yn helpu Bryn i ddysgu sut i ddefnyddio Facebook.

Mae angen gofyn y cwestiwn pam nad yw pobl yn prynu eu cyfarpar eu hunain? Ai oherwydd na allant ei fforddio? Neu ai oherwydd nad oes unrhyw gymorth i’w helpu? Neu ai oherwydd nad yw pobl yn sylweddoli bod llawer ohono’n eithaf fforddiadwy, fel plygiau clyfar (dyfais sy’n eich galluogi i gysylltu cyfarpar iddo yna ei reoli drwy ap ar eich ffôn clyfar)?

Cymorth i ddysgu sgiliau

Gall technoleg fod yn ddryslyd i unrhyw un – nid yw bob amser yn hawdd cael cyfrifiadur neu ffôn clyfar, gwybod ble i ddechrau a beth y gall ei wneud. Yn aml, rydyn ni angen cymorth neu ychydig o help i wneud y pethau hyn. I ddysgu’r sgiliau, mae angen i chi gael y cyfarpar. Yna mae llawer i’w ddysgu. Gyda Zoom, hyd yn oed pan fyddwch wedi dysgu mynd arno, mae’r rhif hir i fynd i mewn iddo, rhif cyfrinair, sain, tawelu/dad-dawelu, camera ac ongl y camera. Beth os ydych am siarad â rhywun sydd â chymorth cyfathrebu a bod angen i chi ei weld ar Zoom?

Yn Leonard Cheshire maen nhw’n cefnogi pobl i ddysgu sut i ddefnyddio technoleg gyda’u teuluoedd yn cymryd rhan. Mae llawer o ddysgu’n cael ei wneud drwy eu chwe cydlynydd yn y DU gan ddefnyddio galwadau fideo. Maen nhw wedi cynnal cwis diogelwch ar-lein ar gyfer y cyfryngau cymdeithasol, wedi uwchlwytho gweithgareddau i YouTube, ac wedi rhoi llawer o gyfarpar i bobl fel anrhegion, fel Echo Dot Amazon, Google Home ac iPads.

Beth mae pobl yn ei wneud ar-lein?

Yn y cyfarfod clywsom am amrywiaeth o bethau y mae pobl yn eu gwneud ar-lein. Mae pobl wedi bod yn addasu’n dda iawn ac yn greadigol ac yn arloesol.

Mae Diverse Cymru wedi gweithio i gyflwyno eu digwyddiadau ‘Dweud eich Dweud’ ar-lein yn ystod y pandemig. Ond ni all 20 o bobl ymuno felly mae angen eu cefnogi mewn ffyrdd eraill fel ffonio ac ysgrifennu atynt.

Mae Cindy yn gweithio gyda phobl ifanc 16 – 25 mlwydd oed ac yn cynnal gweithgareddau sydd bellach yn cael eu cynnal ar-lein. Maen nhw’n dibynnu ar eu rhieni/gofalwyr i’w cael ar-lein i wneud y gweithgareddau. Nid oes gan un o’r gwirfoddolwyr fynediad i Wi-Fi felly mae ganddo My-FI, sy’n defnyddio signal 4G yn hytrach na llinell ffôn. (Mae donglau MiFi yn ddyfeisiau bach, di-wifr, fel arfer ychydig yn llai na ffôn clyfar, sy’n creu signal Wi-Fi lleol y gallwch ei ddefnyddio pan fyddwch chi’n teithio.)

Mae Rob Symons yn Able Radio yn defnyddio Zoom i recordio ei sioeau radio. Y broblem sydd wedi codi ydy ei sefydlu i gael pobl i recordio’r sioe yn eu tai. Mae wedi gorfod gwisgo PPE llawn. Maen nhw wedi bod yn defnyddio ystafelloedd sgwrsio Facebook Live a Facebook ar gyfer cwisiau ar-lein a dosbarthiadau ymarfer corff.

Yn Anabledd Dysgu Cymru rydym wedi bod yn cynnal ein holl ddigwyddiadau ar-lein yn ystod y pandemig. Rydym wedi creu canllaw hawdd ei ddeall i Zoom ac wedi cynnal sesiynau am ddim ar wneud gwybodaeth yn hawdd i’w darllen a’i deall. Mae ein Gig Buddies wedi bod yn cyfarfod ar-lein, gan ddefnyddio Zoom a Facebook Live i gynnal cymdeithasau rhithwir gyda chwisiau a charaoce. Ym mis Tachwedd byddwn yn cynnal ein cynhadledd flynyddol ar-lein, ac rydym wrthi’n gweithio gyda Chymunedau Digidol Cymru i gynnal sesiynau i helpu pobl i fynd ar-lein.

Ap Insight

Dywedodd Nick French, Prif Swyddog Gweithredol Innovate Trust, darparwr byw â chymorth sy’n cefnogi 400 o oedolion, wrth y grŵp eu bod wedi bod yn brysur iawn yn ehangu eu Ap Insight. Mae’r ap yn cynnwys llawer o nodweddion i ddefnyddwyr – o grŵp cymunedol ehangach lle gall unigolion gyfathrebu â’i gilydd a rhannu sut maen nhw’n treulio eu hamser yn ystod y cyfnod clo, i ddyddiadur digidol preifat ar gyfer pob defnyddiwr gyda’r rhai sydd wedi cael caniatâd mynediad yn gallu ei weld yn unig, megis ffrindiau agos, teulu a gweithwyr cymorth.

Un o’r gweithgareddau cyntaf oedd cymryd ‘hunlun’. Dyma’r cyntaf i lawer o’r defnyddwyr. Mae tua 40 o weithgareddau wedi cael eu rhoi ar-lein bob wythnos i bobl gysylltu â nhw. Mae rhai yn fyw ac mae rhai wedi’u recordio. Mae Innovate Trust wedi rhoi dyfeisiau fel anrhegion i bobl ar sail unigol, gyda’r dyfeisiau wedyn yn eiddo i’r person – nid y sefydliad.  Mae pobl hefyd wedi cael cymorth i ddefnyddio’r dyfeisiau, tra bod Innovate Trust yn cynnal sesiwn gyngor wythnosol i helpu pobl i ddefnyddio’r ap a chael cymorth os byddant yn mynd yn sownd.

Mae Nick am i sefydliadau eraill gydweithio a rhannu eu gweithgareddau i greu calendr mawr o ddewisiadau. Maen nhw eisoes wedi cysylltu â sefydliadau eraill sy’n rhan o’r ‘gymdogaeth’. Mae hyn yn cynnwys ni ein hunain, Gig Buddies, Pobl yn Gyntaf Caerdydd, Pobl yn Gyntaf y Fro, Pobl yn Gyntaf RCT, Spectacle Theatre, ac Electric Umbrella.

Erbyn hyn mae mwy na 500 o bobl yn defnyddio’r ap. Mae pobl yn mwynhau’r gweithgareddau ac mae rhai pobl yn cymryd rhan mewn gweithgareddau am y tro cyntaf. Mae rhai pobl yn cymryd rhan na fyddent fel arfer yn mynychu cyfarfodydd bywyd go iawn oherwydd diffyg hyder neu ddiffyg cefnogaeth neu amser i fynychu. Gallant eu gwneud yn rhithiol nawr. Mae gan bobl fwy o reolaeth ac maen nhw’n fwy annibynnol.

Ymunwch â’n grŵp

Mae Anabledd Dysgu Cymru yn parhau i weithio gyda phobl a sefydliadau i gynyddu cynhwysiant digidol pobl ag anabledd dysgu. Rydym yn cynnal ein cyfarfod nesaf yn yr hydref. Cysylltwch â ni os oes gennych ddiddordeb mewn ymuno. Cysylltwch â simon.rose@ldw.org.uk. Gweler https://www.ldw.org.uk/project/all-wales-personalised-technology-community-of-practice/